Die afwagting

’n Jaar voordat die Apollo 11-sending die Aarde verlaat het, was daar nog soveel werk om te doen – ’n mens kan skaars glo dat dit vermag is.

Vier bemande sendings moes nog suksesvol gelanseer word voordat ’n enkele tree op die maan geloop kon word.

Daar het egter ’n tragedie op Nasa en al die ruimtevaarders gewag.

Op 27 Januarie 1967 het die drie ruimtevaarders van Apollo 1, Gus Grissom, Ed White en Roger Chaffee, op die lanseerterrein gedurende ’n simulasietoets doodgebrand. Grissom was ’n veteraan van die Mercury- en Gemini-ruimteprogramme en White was die eerste Amerikaner wat tydens die Gemini-sending buite ’n ruimtetuig “geloop” het.

Daarna het bemande sendings Apollo 7, 8, 9 en 10 gevolg – alles tussen Oktober 1968 en Mei 1969 – voordat hulle na die maan kon reis. Apollo 10 was byna soos ’n kleedrepetisie vir Apollo 11. Eugene Cernan het ’n maanmodule tot 16 km van die maan se oppervlak gevlieg om die stelsels te toets. Hy was later in 1972 die laaste mens wat op die maan geloop het.

Baie mense het geglo dat dit onmoontlik sou wees om op die maan te land, omdat die oppervlak soos “dryfsand” sou wees en die ruimtevaarders “ingesluk sou word”. Ander was meer positief en opgewonde, al was die ruimtepakke waarmee hulle gevlieg het met die hand gemaak.

Die gidsrekenaar het 31 kg geweeg en was destyds die beste in sy soort, maar sy geheue was net 36 kilogrepe.  Vandag kan ’n foto met dié resolusie nie eens gedruk word nie. Tog kon dit agt verskillende take beheer. ’n Slimfoon van vandag se geheue is miljoene keer groter.

Apollo sou waarskynlik nie kon vlieg of op die maan kon land as dit nie vir onder andere Margaret Hamilton (vandag 82 jaar oud) was nie.

Hamilton het die span gelei wat die sagteware vir al die Apollo-sendings geskryf het en sy het die term “sagteware-ingenieurswese” uitgedink. Dit was destyds nie eens regtig as ’n beroep gereken nie.

Sy het daarop aangedring dat die programme deurentyd getoets word, want “ons het geen tweede kans nie”, het sy gesê. Sy het haar kind eendag saamgeneem werk toe en nadat dié per ongeluk ’n knoppie op die simulator gedruk het, het sy daarvoor baklei om ’n noodgeval-scenario ingebou te kry. Nasa wou eers niks daarvan hoor nie, omdat hulle gereken het dat ruimtevaarders nooit foute maak nie.

Sy het gesê destyds kon sy nie eens ’n lening by die bank sonder haar man se handtekening kry nie, maar sy kon ’n rekenaarprogram skryf om twee mans op die maan te laat land. Die kritieke oomblik het op 20 Julie 1969 gekom net voordat Buzz Aldrin en Neil Armstrong op die maan geland het. Skielik het ’n program-alarm “1202” weerklink, en daarna ook “1201”. Wat was fout?

Die sagteware se alarms was net waarskuwings dat daar nie genoeg ruimte op die rekenaar se geheue was vir al die landingsagteware om te funksioneer nie. Die radar het onnodige inligting na die rekenaar gestuur. Gelukkig het Hamilton se werk gehelp dat die rekenaar kon onderskei wat wel belangrik is en wat nie. Uiteindelik is haar programme in die eerste ruimtestasie, Skylab, en op die pendeltuie gebruik, volgens Nasa se geskiedenisdepartement.

Katherine Johnson (vandag 100 jaar oud), ’n wiskundige wie se werk in die fliek Hidden Figures bekendheid verwerf het, was nóg ’n reus agter die skerms. Sy het saam met Dorothy Vaughn en Mary Jackson die ingewikkelde orbitale meganiese berekeninge gedoen, maar nie met ’n rekenaar nie – met pen en papier.

Hulle is veral bekend daarvoor dat hulle die gevaarlike trajek van die eerste bemande sending van John Glen uitgewerk het, wat die weg vir die Apollo-sendings gebaan het.

Indien hul berekenings foutief was, sou die ruimtevaarders nie na die Aarde kon terugkeer nie. Johnson het ook die maan se oppervlak gekarteer en gehelp om uit te werk waar en hoe geland moet word.

Die twee vroue was deel van die span van 400 000 mense wat jare lank gehelp het dat die eerste mense om die Aarde kon wentel, terugkeer en daar uiteindelik 12 op die maan geloop het.

Die lansering

Buzz Aldrin het 15 minute alleen in “onverstoorde vergetelheid” gestaan en wag voordat hy die hyser, wat hom verdiepings hoog na Apollo 11 moes neem, betree het. Dit was die dag van Apollo 11 se lansering na die maan.

“Sover as wat die oog kon sien, was daar mense en motors al langs die strand en die hoofweg. Die gety van die hemelbloue see was besig om in te kom. Ek kon die reusagtige Saturn V-vuurpyl onder my en die manjifieke presiesheid van Apollo bo my sien.

“Ek het dit geniet om te wag en die minute in my geheue gebêre as iets wat ek altyd wil onthou.”

Dit is Woensdag 16 Julie 1969 die lansering van Apollo 11 vanaf die Kennedy-ruimtesentrum in Florida. Dit is die eerste bemande sending na die maan met Neil Armstrong, Buzz Aldrin en Michael Collins aan boord.

Indien iets sou skeefloop en die Apollo nie vandag gelanseer kan word nie of die sending reeds op die platform geaborteer word, sal dié drie moontlik weer probeer, het dr. Thomas Paine, Nasa se administrateur, die oggend by die ontbyt gesê.

Die stem wat die aftelling doen wat oor die wêreld heen op radio’s en televisies gehoor word, is dié van Jack King, Nasa se hoof van openbare inligting: “10, 9… ontstekingsreeks begin … 6, 5, 4, 3, 2, 1, zero… alle enjins aan. Lansering! Ons het ’n lansering! Dis 32 minute oor. Lansering van Apollo 11!”

KLIK EN LUISTER:
Die oorspronklike radio-kommunikasie van die lansering

Dit is 13:32 (GMT).

Die vyf F1-enjins neem Apollo 11 tot op ’n hoogte van 67 km, waarna die kragtige Saturn V-vuurpyl, wat in fases ontbrand, oorneem sodat Apollo van die Aarde se gravitasie kan wegbreek.

Die geraas is oorverdowend vir die mense op die grond, maar nie vir die drie ruimtevaarders nie. Vir hulle klink dit soos ’n gewone vliegtuig. In minder as ’n minuut beweeg hulle teen die spoed van klank.

Binne 11 minute is die drie ruimtevaarders in ’n wentelbaan om die Aarde, maar dit word net een en ’n half keer gedoen voordat die laaste fase van die vuurpyl 2½ uur later afgevuur word om Apollo op ’n trajek na die maan te plaas. Ten laaste word die uitgediende vuurpyl ontkoppel en agtergelaat, en net die beheermodule – die Columbia – en die maanlandingstuig – die Eagle – sit die reis met die bemanning voort.

Sowat 14 uur ná lansering is dit tyd om te gaan slaap. Die bemanning sal die volgende drie dae onderhoud en waarnemings doen, toerusting nagaan en TV-uitsendings doen.

Aldrin merk op: “Die Aarde het nie veel anders gelyk as op my eerste vlug nie, tog het ek aangehou om daarna te kyk. Vanuit die ruimte het dit byna ’n goedige kwaliteit. Intellektueel weet jy dat daar oorloë aan die gang is, maar emosioneel was dit onmoontlik om sulke dinge te begryp. Die konsep bestaan dat oorloë gewoonlik oor grondgebied of dispute oor grense uitbreek – vanuit die ruimte kan die arbitrêre grense op Aarde nie gesien word nie.”

Op die vierde dag moet hulle die fynste take uitvoer om Apollo se enjins presies reg en lank genoeg te ontsteek en dan te maneuvreer om hul tuig in ’n wentelbaan om die maan te bring – anders is dit klaarpraat. As dit misluk, sal hulle óf die maan mis óf op ’n botsing afstuur.

Wat eens soos ’n tweedimensionele voorwerp gelyk het, lê nou soos die “ontsagwekkendste sfeer” voor hulle. Terwyl hulle slaap, tuimel Apollo na die maan, waar die swaartekrag die tuig nader trek en dit uiteintlik in ’n wentelbaan gaan. Kort voor lank begin hulle om voor te berei om met die Eagle op die maan te land.

Die Eagle ontkoppel op 20 Julie van die Columbia, waarin Collins alleen agterbly.

Hy sien hulle wegbeweeg en dink: “Dit lyk nie soos enige arend wat ek al gesien het nie. Dit is die vreemdste kontrepsie wat nóg in die lug gevaar het, dit dryf daar met sy bene wat ongerieflik bo ’n lyf uitsteek, wat nóg simmetrie nóg grasie het . . . Ek jok so ’n bietjie en rapporteer (aan die ander): ‘Ek dink julle het ’n mooi vliegmasjien daar, Eagle, ten spyte van die feit dat jy onderstebo is.”

Armstrong antwoord: “Sien jou later.”

Collins dink by homself: “Ek hoop so.”

Die maan is nou net 97 km onder Armstrong en Aldrin, en dit is 12 minute voordat hulle op die sogenaamde Sea of Tranquility moet land.

En toe, sowat drie minute voor die landing sê Armstrong met ’n effense dringendheid in sy stem: “Program-alarm.”

_{* BRONNE: Nasa.gov; Kennedy Space Centre (Apollo 11); Nasa History Office – Apollo Missions to the Moon (edited by Edgar Cortright), Apollo11 Flight Journal.}

Die landing

Eagle (stem van Buzz Aldrin):
540 voet, af teen 30 voet (per sekonde) . . .
af teen 15 . . . 300 voet . . . kom netjies af . . . 200 voet,
4,5 af . . . 5 persent (brandstof oor) . . . 75 voet …
6 vorentoe  . . . ligte aan . . . 30 voet . . . ligte skaduwee . . .
4 vorentoe . . . 4 vorentoe . .. dryf ’n bietjie na regs . . . oukei. 

Houston (sendingbeheer): 30 sekondes (se brandstof oor) 

Eagle: Kontaklig. Oukei. Enjin af. 

Houston: Ons bevestig jou af, Eagle. 

Eagle: Houston, Tranquility-basis hier. Die Eagle het geland! 

Houston: Roger.  Twank . . . Tranquility. Ons bevestig jou op die grond. Jy het ’n klomp ouens hier wat op die punt is om blou te word. Ons haal weer asem. Baie dankie. 

Tranquility (die nuwe roepsein op die maan): Dankie . . . Dit mag gevoel het soos ’n baie lang eindfase. Die outomatiese teiken het ons reg na ’n krater so groot soos ’n voetbalveld geneem met ’n groot aantal rotsblokke en rotse . . . En ons moes verder met die hand daar om vlieg sodat ons ’n redelike goeie area kon vind. 

Houston: Roger, Tranquility. Wees net bewus daarvan dat daar baie glimlaggende gesigte hier in die vertrek en oor die wêreld heen is. Oor. 

Tranquility: Wel, daar is twee hierbo. 

Columbia (Collins): En moenie die een in die beheermodule vergeet nie.  

_{(dialoog effe geredigeer)} 

Dit is hoe Armstrong daarin geslaag het om die Eagle op die maan te land – program-alarms wat weergalm, die brandstof wat kritiek min raak en die landingsarea wat glad nie ideaal is nie.  

Hy moes self die Eagle vlieg en met bitter min brandstof stuur na ’n oppervlak wat meer geskik is – al was die terrein vreemd vir hom. Die stof was so erg dat hy skaars kon sien wat tussen al die kraters aangaan. 

Dit was perfek en 'n nuwe wêreld kon ontdek word. 

Die rede hoekom die program-alarms onophoudelik gegons het, was omdat die gidsrekenaar baie take tegelyktydig moes uitvoer en volgens voorkeur gewerk het. Hoewel die aanhoudende geraas van die alarms senutergend was, het die ruimtevaarders en die personeel in Houston danksy hul opleiding kalm gebly. Hulle het egter gou besef dat dit net die rekenaar is wat sy werk doen. 

Die Eagle het op Sondag 20 Julie 1969 om 20:17:40 (GMT) op die maan geland – hul eerste poging was suksesvol. Die ruimtevaarders het nie dadelik die luik oopgemaak en die maan gaan verken nie. Hiervoor sou hulle en die wêreld meer as ses uur lank moes wag. 

Daar was baie tegniese werk om te doen – taaklyste om na te gaan en toetse om seker te maak dat alles in orde is, foto’s wat geneem moes word en talle voorbereidings voordat daardie luik oopgeskuif kon word.  

“Die stof het dadelik gaan lê nadat ons op die oppervlak was en ons het ’n wonderlike uitsig van die area om die LM (landingsmodule) gehad. Ons het ’n krateroppervlak gesien met pokmerke – kraters van tot 15, 20, 30 voet en baie kleiner kraters tot een voet in deursnee. Die oppervlak was fyn korrels, en daar was ’n verrassende aantal rotse van alle groottes,” het Armstrong gesê. 

Intussen was Collins alleen in die Columbia in ’n wentelbaan om die maan. Hy beskryf dit in die maandagboek as volg: “Ek is nou alleen, waarlik alleen, en heeltemal geïsoleerd van alle lewe. Ek is dit. As daar getel moet word, sal die telling wees drie miljard plus twee aan daardie ander kant van die maan, en een plus, God weet wat, aan dié kant.” 

Dit was omdat hy gedurende dié omwentelings periodes van algehele afsondering ervaar het: 48 minute op ’n slag wanneer hy agter die maan verbygegaan het. Dan het hy geen radiokommunikasie met die Aarde gehad nie, ook nie met sy mede-bemanningslede nie. Daar was net die maan tussen hom en die res van alles wat lewe – sowat 22 uur lank. 

Hy het vanjaar in ’n onderhoud met die BBC gesê hy het nie gedink dat hy die “beste sitplek van die drie gehad het nie, maar dat ek in alle eerlikheid kan sê ek was in ekstase oor die sitplek wat ek wel gehad het”. Hy was ook baie onder die indruk van die moontlikheid dat hy dalk alleen na die Aarde sou moes terugkeer indien iets sou skeefloop. 

Kort voordat Armstrong uit die Eagle geklim het, en albei reeds die moeisame proses om aan te trek afgehandel het en die lugdruk in die kajuit aangepas is, vra Aldrin: “Oukei, byna gereed om maanrotse te gaan haal?"  

Die swaartekrag is net ’n sesde van  die Aarde s’n. Enigiets kon skeefloop en in ’n noodgeval sou hulle gereed moes wees om dadelik van die maan af pad te gee en aan die Columbia te gaan vasmeer.

Om uit te klim moes Armstrong op sy knieë staan, met sy rug na Aldrin gedraai, en dan moes hy sy voete na die luik draai. Aldrin moes help om hom te navigeer en te sê presies waar hy moes trap. “ Alles reg, beweeg na jou . . . rol na links. Oukei. Nou is jy vry. Jy is gelyk met die platform. Sit jou linkervoet effens na regs. Oukei. Dis goed. Rol links. Goed,” lei Aldrin hom. 

Hulle maak seker kommunikasie met Houston is 100% en dat die TV-kamera aan boord werk. Dit neem meer as vyf minute om behoorlik uit te kom. Daar is ook ’n 16 mm-kamera aan boord wat albei sal afneem terwyl hulle hul land se vlag plant. 

Armstrong staan op die boonste trappie in die TV-kamera se visier. Perfek. Die gewildste TV-uitsending van die eeu sou hierdie regstreekse een wees wat binnekort sou volg. Die ruimtevaarders het die kamera met hulle saamgeneem en dit in die landingstuig, die Eagle, gestoor met net die lens wat onder ’n termiese kombers uitgesteek het. 

Die regstreekse uitsending na die Aarde het begin toe Aldrin die kamera aangeskakel het. Die sein is deur ’n antenna op die Eagle na onder meer ’n radioteleskoop in Australië en van daar met satelliete na Houston in die VSA en die res van die wêreld gestuur. 

Miljoene mense was vasgenael. Dit was 21 Julie 1969, enkele minute voor 03:00 (GMT). 

En Armstrong se beskrywing net voordat hy afgeklim het: “Ek is by die voet van die leer. Die LM (maanmodule) se voetstukke is net sowat ’n duim of twee in die oppervlak weggesink. Al lyk die oppervlak soos baie, baie fyn korrels, is dit soos jy naderkom byna soos ’n poeier. Die grondmassa is baie fyn. 

KLIK EN LUISTER
Neil Armstrong beskryf wat hy sien

“Oukei. Ek gaan nou van die LM afstap. (Lang pouse) . . .” 

_{BRONNE: Nasa.gov; Kennedy Space Centre (Apollo 11);  Nasa History Office – Apollo Missions to the Moon (edited by Edgar Cortright);  Apollo11 Flight and Surface Journal;  History Collection – Johnson Space Centre; Chariots for Apollo: A History of Manned Lunar Spacecraft.} 

Die eerste tree

Dit het soos ’n ewigheid gevoel nadat die Eagle se luik oopgemaak is en Neil Armstrong uiteindelik met sy linkervoet op die maan getrap het. ’n Byna onuithoudbare tydsverloop van 15 sekondes het gevolg nadat hy gesê het hy gaan afklim tot: 
“That’s one small step for man . . . one giant leap for mankind.”

Daardie eerste tree op die maan was om 02: 56:15 (GMT) op 21 Julie 1969 – 50 jaar gelede. Dit was slegs 65 jaar en ses maande nadat die Wright-broers, Orville en Wilbur, die wêreld se eerste suksesvolle vliegtuig, die Flyer, gebou en gevlieg het. 

KLIK EN LUISTER
Luister na die oorspronklike radiosending van die eerste tree op die maan.
(Bron: Project Apollo Archive/Kennedy Space Center)

Terwyl Armstrong die omgewing beskryf, samel hy vinnig monsters in en sit dit in ’n sak vir ingeval hulle skielik die maan moet verlaat. Sowat 19 minute later sluit Aldrin hom by Armstrong aan. 

Met die maan wat net ’n sesde van die Aarde se swaartekrag het, moet hulle met elke tree ses tot sewe treë vooruit dink oor waar hulle dalk mag land. Die ruimtepak met die rugsak, waarin die lewensondersteuningstelsel is, tesame met Aldrin se liggaamsgewig weeg op Aarde 163,2 kg, maar op die maan het dit slegs 27,2 kg geweeg.

Aldrin beskryf dit: “Ek het veerkragtig gevoel en was die ene hoendervel toe ek op die maan se oppervlak afgeklim het. Ek het dadelik afgekyk na my voete en was nuuskierig oor die vreemde voorkoms van die maanstof. As ’n mens op die strand sand opskop, spat dit in verskeie rigtings met sommige korrels wat verder trek as ander. Op die maan trek die stof presies dieselfde en elke korrel land byna op dieselfde afstand.”

Die twee het baie gehad om in die slegs 2½ uur buite op die maan te doen. “Ons het die probleem van ’n vyfjarige seun in ’n lekkergoedwinkel gehad,” sê Armstrong. Dit was effens frustrerend.

KLIK EN LUISTER
Neil Armstrong se eerste beskrywing
(Bron: Project Apollo Archive/Kennedy Space Center)

Eers onthul hulle die vlekvrye staalplaatjie aan die stut van die Eagle en lees die boodskap hardop: “Here Man from the planet Earth first set foot upon the Moon, July 1969 A.D. We came in peace for all mankind.”

Kort daarna is dit tyd om die Amerikaanse vlag te “hys”. Die horisontale paal waaraan die vlag vasgeheg is, is ingeskuif en moet uitgetrek word. Hulle sukkel om dit heeltemal uitgetrek te kry, bang dat dit op die rotsagtige oppervlak kan val en hulle doen dit nie heeltemal nie. Hulle druk die vertikale paal net 15 cm die grond in, omdat die grond baie hard is.

Omdat die horisontale paal nie heeltemal uitgetrek is nie, is die vlag effens golwend, wat dit laat lyk asof ’n wind dit laat wapper, maar dit is nie werklik die geval nie.

“Ek was bang dat die Amerikaanse vlag voor die televisiekamera in die maanstof sou val,” sê Aldrin.

Sowat 600 miljoen mense oor die wêreld heen het regstreeks na die gebeure op die TV-uitsending (danksy dié kamera wat saamgeneem is na die maan) gekyk, terwyl miljoene ander daarna op die radio geluister het. Dit sou een van dié dae word wat mense altyd sou onthou waar hulle op dié betrokke dag was.

Pres. Richard Nixon van Amerika het uit sy ovaalkantoor in Washington regstreeks met die ruimtevaarders op die maan gepraat. Hy sê onder meer: “For one priceless moment in the whole history of man, all the people on this Earth are truly one; one in their pride in what you have done, and one in our prayers that you will return safely to Earth.”

Die tyd raak nou min en daar is baie werk wat nog afgehandel moet word. Dit behels die insameling van monsters, die neem van foto’s en eksperimente wat gedoen moet word. Die wetenskaplikes op die Aarde verwag twee kernbuismonsters. Aldrin moet die buise met ’n hamer in die klipharde grond inkap en die monsters onttrek. Armstrong loop rond en neem foto’s, versamel  grond en klippe, en verpak dit in bokse. Hulle versamel 21,5 kg se maanmateriaal – die eerste nóg.

Dit is tydrowende en uitputtende werk. Hulle oefen ook verskillende tegnieke van beweeglikheid, waaruit ander ruimtevaarders ná hulle kan leer, omdat daar tot in daardie stadium nog baie onsekerheid was oor hoe om op die maan te beweeg. 

Hulle doen ’n sonwind-eksperiment om die chemiese samestelling te bepaal, en gebruik ’n seismiese instrument wat waardevolle data oor die interne struktuur van die maan na die Aarde terugstuur. In die laser-eksperiment word die afstand tussen die maan en die Aarde met ’n akuuraatheid tot op 8 cm gemeet. (Dié eksperiment het nog tot in Junie 1981 voortgegaan.)

Aldrin: “Die verlatenheid van die skaduwees en die woestynagtige dorheid van die res van die oppervlak het ’n groot indruk op my gemaak. Dit wissel van ’n stowwerige grys tot ’n ligte geelbruin . . . Ons kon rondkyk en die Aarde sien, wat, al is dit baie groter as die maan, klein gelyk het – ’n winkende oase wat ver weg skyn.”

Aldrin hoor hy het nog net tien minute buite op die maan oor en probeer om alles so vinnig as moontlik af te handel. Albei die ruimtevaarders haas om alles gedoen te kry en dan laat sendingbeheer in ’n kodeboodskap (wat die gewone publiek nie kan verstaan nie) weet: “Neil, dis is Houston. Versoek ’n EMU-kontrole. Oor.”

Hy antwoord met inligting oor sy ruimtepak se lugdruk, suurstof en dat die verkoeling in orde is. Sendingbeheer maan hom omdat sy hartklop 160 slae per minuut (teenoor Aldrin se 105) is. Hulle is bang dat hy homself ooreis.

Ná ’n uur en 41 minute buite moet Aldrin terugkeer en 12 minute later volg Armstrong, om 05:09.32 (GMT). Hulle katrol die bokse en die ander toerusting aan boord. Sowat twee minute nadat Armstrong terug in die Eagle is, maak hulle die luik toe.

Die héle tog buite op die maan het twee uur en 31 minute geduur. Saam het hulle sowat 250 m ver geloop, maar nooit verder as 100 m van die Eagle afgedwaal nie sodat hulle binne sig van die TV-kamera kon bly.

Hulle gooi ’n klomp goed uit wat hulle nie meer gaan gebruik nie om ruimte te maak, maar daar is steeds ’n “wavrag goed”. Toe die toerusting die oppervlak van die maan tref, neem die seismometer ’n meting wat op die Aarde registreer.

“Halleluja!” sê Collins, wat hoor hulle is veilig terug in die Eagle en dat die lugdruk herstel is. Hulle hoor hom egter nie omdat daar weens probleme met die radio-antenna ’n kommunikasie-onderbreking is.

Eers nadat hulle teruggekeer het na die Aarde en die films ontwikkel is, is besef dat Armstrong omtrent al die foto’s op die maan geneem het omdat dit deel van sy taaklys was. Hulle het glad nie daaraan gedink om mekaar af te wissel sodat hy ook, buiten vir die een foto, afgeneem word nie. Hy is wel op die TV- en 16 mm-kameras vasgelê.

Dadelik wou die wetenskaplikes op die Aarde ’n magdom antwoorde hê. Maar Armstrong het sy voet neergesit en gesê: "’n Ander keer asseblief". Daar was binne die Eagle so baie stofdeeltjies dat die twee gesukkel het om dit nie in te asem nie. Armstrong het gesê die kajuit ruik na “nat as” en volgens Aldrin het dit geruik asof “ ’n vuurwerk daarbinne afgegaan het”.

Hulle sit hul helmets weer op om te keer dat hulle die fyn stof inasem en vir ingeval die lugdruk val. Dit was ook deels omdat die twee met hul eie eksperiment besig was.

Die klein bietjie grond wat Armstrong heel eerste opgetel het vir ingeval hulle nie genoeg tyd sou hê indien hulle die maan skielik moes verlaat nie, het hy uitgehaal en op die tuig se enjin gegooi. Terwyl hulle die lugdruk in die kajuit herstel, wou hulle seker maak dat die maanstof nie dalk begin smeul nie, want dan sou hulle dit moes uitgooi.

Dit was vuil, raserig, beknop en te helder in die tuig, maar die twee moes vir die volgende sewe uur probeer slaap voordat hulle weer kon opstyg. Dit was boonop vrek koud en daar was geen beddens nie. En met die opwinding van die maan agter die rug sou geen mens mos enige slaap kon inkry nie. 

Armstrong was nooit juis uitgesproke of emosioneel nie, maar hy het later die gevoelens gedeel wat by hom opgekom het kort nadat hy op die maan begin stap het: “Die besef het skielik by my opgekom dat die klein ertjie, mooi en blou, die Aarde is. Ek het my duim opgehou en een oog toegeknyp, en my duim het die planeet Aarde uitgeklad. Ek het nie soos ’n reus gevoel nie. Ek het baie, baie klein gevoel.”

KLIK EN STAP SAAM OP DIE MAAN
Gaan loop self op Apollo 11 se landingsterrein rond en bekyk dinge met behulp van nuwe tegnologie.

_{BRONNE: Smithsonian Air & Space Museum; Kennedy Space Centre; Nasa Space Science Data Coordinated Archive; Apollo 11 Lunar Surface Journal; Nasa History Office – Apollo Missions to the Moon (edited by Edgar Cortright);  Chariots for Apollo: A History of Manned Lunar Spacecraft.}

Die reis terug

Die maan is nie die ideale plek om te slaap nie, veral nie as jy wag om weer op te styg nie. Die Eagle het ’n teleskoop aan boord gehad en die Aarde se gloed het (soos ’n gloeilamp) regdeur die lens tot in Armstrong se oë geskyn. Die res van die ligte kon ook nie afgeskakel word nie.  

Waar hy met sy bene in ’n strop op die afvlug-enjin gelê het, kon hy ook nie beweeg nie – daar was nie plek nie. Armstrong was daarna nie seker of hy enigsins in die sewe-uur-rustyd geslaap het nie. Aldrin, wat op die grond gelê het, het darem ’n paar uur se rustelose slaap ingekry. 

Ná al die voorbereidings vir hul opstyging, asook kommunikasie met die Aarde en Collins is hulle gereed om te vertrek: 21 uur en 36 minute nadat hulle op die maan geland het.  

Dit is 21 Julie om 17:54:01 toe die Eagle opstyg om na die Columbia te vertrek, en dit was meer as 124 uur nadat Apollo 11 die Aarde verlaat het. 

In daardie tyd het Collins al 18 keer alleen om die maan gewentel – hy het in dié tyd probeer om die Eagle raak te sien, maar hy kon nooit daarin slaag nie. Toe die tyd aangebreek het vir die Eagle om terug te keer het hy die Columbia so geposisioneer dat die radar-antwoordsender op die Eagle se radarsein gerig is. 

KLIK EN LUISTER
Die Eagle styg van die maan af op. 

En, hulle verlaat die maan: 

Aldrin: “Ons is weg. (Pouse) Kyk na daai goed oral oor die plek (insulasie van die landingsfase). Kyk na die skaduwee (van die Eagle). Pragtig.”  

Hy kyk lank genoeg af en sien hoe die vlag omval. 

Armstrong: “Die Eagle het vlerke.” 

Sowat vyf minute later, ná ander kommunikasie tussenin, sê hy: “Lyk goed hier. Dis ’n redelike skouspelagtige rit.” 

Toe moes hulle die Columbia inhaal, en drie uur en tien minute later was hulle by Collins. Die spoed was perfek en Collins het die ingewikkelde maneuvers net reg gedoen. Vier uur nadat hulle van die maan opgestyg het, meer hulle aan Columbia vas. 

Daar was nie veel meer oor vir die bemanning om te doen nie, buiten roetinetake, soos om die materiaal uit die Eagle uit te pak, te rus, eet en om foto’s te neem. Daar wag ook nog TV-uitsendings na die Aarde. 

Terwyl die Eagle die maan verlaat het, was daar reeds ’n ander tuig in ’n wentelbaan. Die Luna 15 van die Sowjetunie wat reeds op 13 Julie nog voor Apollo 11 gelanseer is. Luna 15 was onbeman en die Russe het gesê dit is ’n wetenskapsending om monsters te versamel. 

Net twee uur voordat die Eagle weer van die maan sou opstyg, het Luna 15 sy enjins gevuur om te land. Die tuig het egter gebots met die maan in ’n gebied wat bekend staan as die Sea of Crisis, 840 km noord van waar die Eagle was. 

Die volgende dag, net ná middernag op die 22ste, word die Eagle losgelaat. Niemand weet wat daarvan geword het nie, maar dit het vermoedelik ’n maand of vier later met die maan gebots. 

Slegs vier lande het nie hul burgers oor die maanlanding ingelig nie, hoor sendingbeheer in Houston, en dit is China, Albanië, Noord-Korea en Noord-Viëtnam. Die res van die wêreld het geweet. 

Dit is in die TV-uitsendings waarin die mensdom die eerste keer effens in die ruimtevaarders se ervarings kon deel. 

Collins: “Hierdie reis na die maan mag dalk eenvoudig of maklik gelyk het. Ek wil julle egter verseker dit was nie die geval nie . . . Die operasie is byna soos die periskoop van ’n duikboot. Al wat jy sien, is die drie van ons, maar agter die skerms is duisende en duisende ander mense en aan almal van hulle wil ek baie dankie sê.” 

Aldrin: “Ons meen dit is ’n simbool van die onblusbare entoesiasme van die hele mensdom om die onbekende te verken . . . Ons het die uitdaging aanvaar om na die maan te gaan, en die aanvaarding daarvan was onvermydelik. Die relatiewe gemak waarmee ons die sending voltooi het, dien as erkenning van die tydigheid daarvan . . .

Armstrong: “Die vlug was eerstens deur die toedoen van die geskiedenis, en dié van die reuse in die wetenskap wat dit voorafgegaan het. En danksy die Amerikaanse volk, wat hul behoefte aangedui het, en volgende, vier administrasies en hul kongresse wat hierdie wil uitgevoer het. En dan die agentskap en bedryf wat die ruimtetuig gebou het … God seën julle. Goeie nag van Apollo 11 af.” 

Die lewe op Aarde sou nooit weer dieselfde wees nie. 

_{BRONNE: Nasa History Office – Apollo Missions to the Moon (edited by Edgar Cortright); Chariots for Apollo: A History of Manned Lunar Spacecraft. Where No Man Has Gone Before: A History of Apollo Lunar Exploration Missions Nasa Special Publication (W. David Compton); Smithsonian; Nasa Space Science Data Coordinated Archive en Apollo Flight Journal.} 

Die seelanding

Op die oggend van 24 Julie 1969 hoor die Apollo 11-bemanning dat hulle hul vlug moet aanpas weens swak weerstoestande in die oorspronklike landingsgebied. Die Columbia se nuwe landingsgebied was honderde kilometers vanaf Hawaii in die Stille Oseaan.  

Die Columbia se temperatuur was tot 2 760 °C aan die buitekant toe hulle die Aarde se atmosfeer weer binnegedring het. Die bemanning kon sien hoe stukke van die hitteskerm, wat ontwerp is om te smelt, wegspat.  

Die beheermodule, Columbia, skei op 24 Julie om 16:21:31 (GMT) van die diensmodule sodat net die kern, die kapsule, na die Aarde terugkeer. Sowat 3 km bo die oppervlak ontplooi drie reuse-valskerms om hul spoed te help breek. 

Swem 1 (herwinningshelikoper): “Roger. Dit is Swem 1, Apollo 11.” 

Neil Armstrong: “300 voet.” 

Swem 1: Roger. “Julle lyk baie goed (lang pouse).” 

Swem 1: “Neergeplons! Apollo het neergeplons.” 

KLIK EN LUISTER:
Apollo 11 keer terug 

Daarna het die skip, die USS Hornet, en die helikopter met mekaar gekommunikeer en Collins het later gesê: “Ons al drie se toestand is uitstekend. Ons is net eersteklas. Neem jul tyd.”    

Hulle was om 16:50:35 (GMT) op 24 Julie 1969 terug op die Aarde nadat hulle  agt dae, drie uur en 18 minute lank weg was. Met die neerplons in die see het die kapsule onderstebo op sy neus gedraai, maar met die druk van ’n knoppie is ballonne ontplooi wat dit weer regop gedraai het. 

Dit was ’n ver reis oor 1,7 miljoen km. 

Duikers van die vloot was vinnig daar in rubberbote en het die Apollo-bemanning isolasiepakke gegee om aan te trek. Nasa wou geen kanse vat met enige bakterieë wat hulle dalk van die maan af saamgebring het nie. Niemand het regtig geweet wat om te verwag nie. 

Hulle maak die luik toe om, soos Armstrong sê, seker te maak dat niks met die rotse “ter waarde van miljoene dollar gebeur nie”. ’n Helikoper hys hulle op na die USS Hornet, waarna hulle dadelik in ’n mobiele isolasie-eenheid –  ’n aangepaste woonwa – klim. 

Die drie ruimtevaarders sou meer as drie dae in die woonwa bly en is selfs binne-in hom al die pad na die Johnson-ruimtesentrum in Texas gevlieg. Hulle was 88 uur lank saam met ’n dokter en ’n tegnikus in die mobiele isolasie-eenheid. 

Nadat pres. Richard Nixon hulle op die skip gegroet het en deur die glas met hulle gesels, het ’n lang reis vir die drie begin. Die woonwa is op die USS Hornet na die vlootbasis in Hawaii vervoer, van daar met ’n hyskraan op land afgelaai en oorgeplaas in die vragruim van ’n C-141-vliegtuig en na die Hickham-lugmagbasis gevlieg. 

Die drie ruimtevaarders, die tegnikus en dokter is binne-in die woonwa na die Ellington-lugmagbasis in Houston, Texas gevlieg. Daarna is die eenheid na Nasa se maanontvangslaboratorium in die Johnson-ruimtesentrum in Houston geneem. 

Eers hierna, ná drie en halwe dae, is hulle ’n groter kwarantyneenheid in dié sentrum binne, waar hulle nog 21 dae gebly het. Daar was reeds al ’n week lank personeel in dié eenheid, naamlik ’n kliniese patoloog, vyf laboratoriumtegnici, ’n navorser, fotograaf, drie helpers en ’n woordvoerder van Nasa. 

Verskeie mediese ondersoeke is gedoen, en hulle moes duisende tegniese vrae beantwoord. Hulle kon lees, tafeltennis speel, TV kyk en met hulle gesinne op die telefoon praat, maar die drie was nie baie gelukkig nie. Toe hulle ná ’n week gevra is hoe dit gaan, was Armstrong se antwoord: “Dit gaan so goed as wat jy kan verwag.” Maar Collins het reguit gesê: “Ek wil uit…”  

Die drie was gesond, maar volgens Nasa moes hulle in kwarantyn bly om seker te maak dat nie een van hulle dalk ’n ernstige infeksie ontwikkel nie. Indien wel, sou hulle al drie langer binne moes bly. 

Intussen het die media nog geen toegang tot hulle gehad nie, net die woordvoerder het daagliks oor hul welstand gerapporteer. Omdat hulle gesond is, het die dokters besluit om hulle ’n dag vroeër (op 11 Augustus om 01:00) uit te laat in die hoop om die media te ontwyk. Maar Armstrong, Aldrin en Collins het toe genoeg gehad en het self op 10 Augustus om 21:00 uitgestap. 

Ná ’n paar dae by die huis het hulle ná ’n mediakonferensie op 12 Augustus op ’n landwye toer gegaan. Hulle was nou internasionale helde en nie een van hulle se lewens sou ooit weer dieselfde wees nie. 

In September 1969 word die eerste rotse en stof van die maan in die Smithsonian in Washington uitgestal. Duisende mense staan ure lank tou om dit te sien.  

Die hele Apollo-program het 12 jaar lank geduur (dit het voor die eerste maanlanding begin) en het aan die einde van 1972 ten einde geloop. Uiteindelik het 12 mense – almal mans – op die maan geloop en selfs daar neergeslaan. Destyds het die hele program $25 miljard gekos. 

Wat ’n waaghalsige sending was dit nie. Daar was ontelbare onsekerhede. Al wat hulle gehad het, was vertroue in die wetenskap en tegnologie tesame met ’n goeie dosis van hul eie en ander se vermoëns. Net soos die ontdekkingsreisigers van ouds.  

Om te leer en te ontdek is in die mens se natuur. 

In 1969 het Neil Armstrong op ’n mediakonferensie gesê: “Ek dink ons gaan na die maan omdat dit in die aard van die mens is om deur uitdagings in die gesig gestaar te wil word.  Dit is van nature in ons diep innerlike siel. Daar word van ons vereis om die dinge te doen – net soos van die salm om stroomop te swem.” 

Die sonnestelsel, en dalk nog verdere bestemmings, lê steeds oop voor ons. 

_{BRONNE: Smithsonian National Air and Space Museum; Apollo Flight Journal; Nasa Space Science Data Coordinate Archive; Johnson Space Centre; Where No Man Has Gone Before: A History of Apollo Lunar Exploration Missions; Science (22 Dec 1972); https://www.neilarmstrong.com/quotes/} 

Terug maan toe

Die eerste vrou gaan oor vyf jaar in die Artemis-sending haar voetspore op die maan maak. 

Die mens gaan teen 2024 terug maan toe en dié keer gaan dit in twee fases uitgevoer word. Eerstens beplan Nasa om die eerste keer op die maan se suidpool te land en teen 2028 wil hy ’n gereelde teenwoordigheid op die maan hê. 

Die eerste vrou gaan ook dié keer in die nuwe maansending, Artemis, gestuur word: In die Griekse mitologie is sy die godin van die maan en die tweelingsuster van Apollo. 

Amerika gaan nie die reise alleen aanpak nie, maar saam met ander lande en kommersiële maatskappye. Dit sal die nuwe era in ontdekkingsreise inlui om uiteindelik na Mars te reis. 

Deel van die projek is Gateway, ’n ruimtetuig wat om die maan sal wentel om steun aan bemande en onbemande sendings na die maan te bied. Byna soos ’n permanente halfwegstasie. Die nuwe Ruimtelanseerstelsel (SLS) en die nuwe tuig, die Orion, sal die ruggraat wees om Gateway te bou en ruimtevaarders te vervoer. 

Gateway sal dit moontlik maak dat mense maande lank in die ruimte kan bly en verskeie sendings van en na die maan, asook reise na verskeie gebiede op die maan kan onderneem. Die eerste deel van Gateway gaan in 2022 opgeneem word om die krag, aandrywing en kommunikasie daar te stel. 

Indien dit suksesvol is, sal ruimtevaarders nog twee seksies opneem, wat ’n leefarea, operasionele en wetenskaplike area sal aanbou. Mettertyd sal die Gateway ’n diensplatform word wat brandstof stoor en ’n laboratorium sal verskaf. 

Volgens Nasa maak dit meer sin om Gateway te bou omdat dit 1 000 keer verder van die Aarde is as om na die Internasionale Ruimtestasie te reis.  

’n Ander landingstuig sal mense van die Gateway na die maan se oppervlak en terug vervoer. In Mei vanjaar het Nasa 11 maatskappye aangewys om dié tegnologie te ontwikkel, asook om na die gebruik van brandstof te kyk. Dié eerste tuig sal nog voor die mense in 2024 na die Gateway gestuur word. 

Vir die eerste bemande sending in 2024 sal twee mense, ’n man en ’n vrou, met die nuwe landingstuig op die maan land, en nog twee sal in ’n wentelbaan om die maan in Gateway bly. 

Op sulke lang sendings en teenwoordigheid op die maan sal ongekende wetenskaplike navorsing gedoen kan word en volgens Nasa sal dit die beste leerskool vir toekomstige reise na Mars wees.  Die eerste onbemande toetsvlug – Artemis 1 – is reeds volgende jaar en ’n robottuig sal in 2023 op die maan land. 

Meer wetenskaplike eksperimente gaan oor groter dele van die maan gedoen word. Volgens Nasa is die maan ’n skatkis as dit by die wetenskap kom. Die materiaal wat Apollo teruggebring het, het die begrip van die maan aansienlik verbeter, maar baie moet nog geleer word. 

“Ons glo die pole hou miljoene ton water. Water is krag. Dit verteenwoordig brandstof. Dit verteenwoordig wetenskap. Hoe verder mense die ruimte betree, hoe belangriker word dit om materiaal van plaaslike bronne te maak. Ons weet die maan kan ons meer oor ons eie planeet leer, ook van die son. Daar is baie wat ons uit ’n volgehoue teenwoordigheid op die maan kan leer,” volgens die Artemis-mediapakket. 

Die volgende robottuig na Mars, genaamd Mars 2020, word in 2020 gelanseer. Dit sal Nasa se mees gesofistikeerde robot nog wees. Vir die eerste keer (in Februarie 2021) sal mense op die Aarde kan sien wanneer ’n robot op ’n ander planeet land. 

Mars 2020 sal die eerste sending wees wat aktief na mikrobiese lewe op Mars sal soek en die aanvoorwerk vir menslike ontdekking sal doen. Kern- en grondmonsters sal met ’n boor versamel word en vir ’n volgende sending agterlaat om terug te bring. 

Volgens Nasa sal die eerste toetse gedoen word om suurstof uit die atmosfeer te maak, en daar sal aktief na waterbronne gesoek word. Die omgewing sal bestudeer word om toestande vir toekomstige menslike sendings na die planeet te ondersoek. Die eerste wetenskaplike doelwit is om te soek na tekens van oerlewe op die planeet, en of daar dalk steeds mikrobiese lewe is. Die tweede is om die klimaat te karteer en die derde is om die geologie van die planeet te bepaal. 

Robottuie word al dekades na Mars gestuur om om die planeet te wentel of daarop te land, maar die meeste het gesukkel om te land of het gebots. Nasa se Mariner 4 het in 1965 die eerste verbyvlug gedoen, en die Pathfinder-sending met Sojourner was die eerste om in 1997 suksesvol te land en op Mars rond te beweeg. Talle het intussen gevolg. 

Om op ’n ander planeet te staan sal van ons planeetpioniers maak. Verbeel jou jy staan op ánder grond wat 4,5 miljard jaar gelede saam met die res van die sonnestelsel ontwikkel het. Dit alles binne ’n groter heelal, wat 13,8 miljard jaar oud is. Verbeel jou jy kyk op maar dit is so moeilik om die verste sterrestelsel te sien, jy kan net sowel ’n vuurvliegie op die maan met die blote oog probeer sien. Jy kyk op en sien die son teen die ewige stikdonker agtergrond “opkom”. 

Die spore van diep oseane wat eens op Mars gevloei het, is duidelik daar te sien.  

Daar is selfs waterys onder die oppervlak; die skoppies van die robotte moet dit net skep maar dit verdamp vinnig. Dalk is daar nog lopende water onder die oppervlak, dalk nie. Dalk is daar fossiele van oer-mikro-organismes soortgelyk aan dié van die oudste vorms van lewe wat al op die aarde gevind is, naamlik die bekende Baberton-groensteengordel in Mpumalanga, waar van die oudste vorms van mikroskopiese lewe (3,3 miljard jaar oud) ontdek is.  

Miskien is daar mikroskopiese lewe. Of elders, selfs iets groters, iets heel anders. 

_{BRONNE: Explore Moon to Mars – Nasa; Artemis: Nasa; Nasa.gov.} 

Apollo 11 - 50 jaar later, 'n spesiale Netwerk24-projek

Wetenskapjoernalis: Elsabé Brits
* Taalversorging: Liesel Pienaar
* Projekbestuurder: Maryke Cumpsty
* Grafika: Jaco Grobbelaar
* Stemkunstenaar: Susan Booyens
* Klankredigering: Adrian de Kock

* Netwerk24 Hoofredakteur: Henriëtte Loubser

Bronne:
_{NASA; Project Apollo Archive; Apollo11 Flight Journal; Apollo 11 Press Kit; Smithsonian National Air and Space Museum; Nasa Space Science Data Coordinate Archive; Johnson Space Centre; Where No Man Has Gone Before: A History of Apollo Lunar Exploration Missions; Science (22 Dec 1972); www.neilarmstrong.com/quotes/; Nasa History Office – Apollo Missions to the Moon (edited by Edgar Cortright); Chariots for Apollo: A History of Manned Lunar Spacecraft; Nasa Special Publication (W. David Compton); Kennedy Space Centre; Apollo 11 Lunar Surface Journal;  Chariots for Apollo: A History of Manned Lunar Spacecraft.}

LEES OOK:

* Met die maan gepla
* Die (eerste) man op die maan
* 'n Stukkie maanlanding aan die suidpunt van Afrika
* Foto's van maanlanding onder die hamer
* VSA mik vir 2024 vir bemande maanlanding

Teken in op Netwerk24
en kry élke dag onbeperkte toegang tot brekende nuus, sport, vermaak, menings en diepteontledings, asook drie dagblaaie, Rapport, die gemeenskapskoerante in jou streek, en gunsteling- Afrikaanse tydskrifte soos Huisgenoot, Sarie, Weg!, Tuis, Kuier en 
Landbouweekblad.

Netwerk24 - Alles op een plek